دانایی                    

 قواعد فقه

قواعد فقه با عنوان فقه‏ى كلى ـ اختصاصى و با شماره 169BP بخشى از رده فقه و اصول را به خود اختصاص داده است. در اين معرفى از قواعد خاص پرهيز شده و تنها قواعد كلى بر حسب مذاهب و با ترتيب مذاهب در رده‌بندي آن‏ها در خود فقه معرفى شده‏اند.

يك. حنفيه

1. كرخى، ابوالحسن (          ـ 340ق.)؛ اصول الكرخى، چاپ شده همراه با تأسيس النظر، با مقدمه خليل الميس، بيروت: دارالفكر.

نجم‌الدّين نسفى (د. 537ق.) بر اين اثر شرحى فراهم نهاده است.

2. دبوسى، ابوزيد عبيداللّه بن عمر (367 ـ 430ق.)؛ تأسيس النظر، بيروت: دارالفكر.

هدف اصلى اين كتاب فقه الخلاف است، هر چند مؤلف در لابه لاى آن به بحث قواعد نيز پرداخته است.

3. كرابيسى، اسعد بن محمّد بن حسين (490ـ 570ق.)؛ الفروق، تحقيق محمّد طموم، كويت: وزارة الاوقاف والشئون الاسلاميه، 1402ق.

4. ابن نجيم، زين‌‌الدّين بن ابراهيم (926 ـ 970ق.)؛ الاشباه والنظائر، قاهره: مطبعة وادى نيل، 1298ق.

بر اين كتاب شروح و تعليقه‏هاى فراوانى نوشته‏اند و از آن جمله است:

ـ نزهة النواظر على الاشباه والنظائر، ابن عابدين، چاپ شده همراه با الاشباه و النظائر، تحقيق محمّد مطيع حافظ، بيروت: دارالفكر، 1403ق.

ـ تنوير البصائر

ـ غمز عيون البصائر فى شرح الاشباه والنظائر، حموى، بيروت: دارالكتب العلمیه. 1405ق./1985م.

ـ عدة ذوى البصائر فى مهمات الاشباه والنظائر.

ـ عمدة الناظر على الاشباه والنظائر.

5. خادمى، محمّد بن محمّد بن مصطفى (          ـ 1176ق.)؛ خاتمة مجامع الحقائق، مصر: مطبعة عامره، 1288ق.

اين اثر بخش پايانى كتاب مجامع الحقائق است و مصطفى كوزل حصارى آن را با عنوان منافع الدقائق شرح كرده است.

6. مجددى بركتى، محمّد عميم الاحسان؛ قواعد الفقه، كراچى: الصدف، 1407ق./1986م.

دو. شافعيه

1ـ صدر‌الدّين، محمّد بن عمر بن مكّى (          ـ 719ق.)؛ الاشباه والنظائر، رياض: مكتبة الرشد، 1413ق.

2. بكرى، محمّد بن ابى بكر بن سليمان (زنده به سال 762ق.)؛ الاستغناء فى الفرق والاستثناء، تحقيق عادل احمد عبدالموجود و على محمّد عوض، بيروت: دارالكتب العلميه، 1411ق.

3. زركشى، محمّد بن بهادر (745 ـ 794ق.)؛ المنثور فى القواعد الفقهية، تحقيق بشير فائق احمد محمود، كويت: وزارة الاوقاف والشئون الاسلاميه، 1405ق.

4. حصنى، ابوبكر بن محمّد بن عبدالمؤمن (752 ـ 829ق.)؛ القواعد، رياض: مكتبة الرشد، 1997م.

اين كتاب عمدتاً تحت تأثير المجموع المذهب فى قواعد المذهب ابوسعيد علايى (د. 761ق.) و اقتباسى از آن است.

5. سيوطى، عبدالرّحمن بن ابى بكر (849 ـ 911ق.)؛ الاشباه والنظائر، بيروت: دارالكتب العلميه، 1403ق.

سه. مالكيه

1. خشى، محمّد بن حارث بن اسد (          ـ 361ق.)؛ اصول الفتيا فى الفقه على مذهب الامام مالك، تحقيق محمّد مجدوب، محمّد ابوالاجفان و عثمان بطيخ، تونس: الدار العربية للكتاب؛ الجزائر: المؤسّسة الوطنية للكتاب، 1985م.

2. قرافى، احمد بن ادريس (626 ـ 684ق.)؛ الفروق؛ انواء البروق فى انواع الفروق، قاهره: مطبعة دار احياء الكتب العربيه، 1344ق.

ابن شاط، قاسم بن عبداللّه (643 ـ 723ق.) حاشيه‏اى با عنوان ادرار الشروق على انواء الفروق پديد آورده و محمّد على بن حسين نيز تهذيبى با عنوان تهذيب الفروق و القواعدالسنیّة فى الاسرار الفقهية پديد آورده و اين هر دو اثر همراه با چاپ فوق نشر يافته‌اند.

3. فاسى تجيبى، على بن قاسم (          ـ912ق.)؛ المنهج المنتخب على قواعد المذهب.

اين اثر منظوم بوده و احمد بن على فاسى آن را شرح كرده و سپس ابوالقاسم بن محمّد بن توانى آن را با عنوان الاسعاف بالطلب؛ مختصر شرح المنهج اختصار كرده و اين اختصار در المطبعة الاهليّة، 1395ق.، منتشر شده است.

4. ونشريسى، احمد بن يحيى (834 ـ 914ق.)، ايضاح المسالك الى قواعد الامام مالك، رباط: مطبعة فضاله، 1400ق.

چهار. حنابله

1. ابن جوزى، عبدالرحمن بن على (508 ـ 597ق.)؛ نزهة الاعين النواظر فى علم الوجوه والنظائر، تحقيق محمّد عبدالكريم كاظم راضى، بيروت: مؤسّسة الرساله، 1404ق./1984م.

2. ابن تيميّه، احمد بن عبدالحليم (661 ـ 728ق.)؛ القواعد النورانية الفقهية، تحقيق محمّد حامد الفقى، بيروت: دارالمعرفه، 1399ق.

3. همو؛ اربع قواعد تدور الاحكام عليها، تحقيق عبدالعزيز بن زيد رومى و ديگران، رياض: مطابع الرياض.

4. ابن رجب، عبدالرحمن بن احمد (736 ـ 795ق.)؛ تقرير القواعد و تحرير الفوائد؛ القواعد فى الفقه الاسلامى، تحقيق عبدالرئوف سعد، قاهره: مكتبة الكليات الازهريه، 1392ق.

پنج. اماميه

1. شهيد اول، محمّد بن مكّى (734 ـ 786ق.)؛ القواعد والفوائد، تحقيق عبدالهادى حكيم، قم: مكتبة المفيد.

اين كتاب از كهن‏ترين آثار قواعد نزد اماميه است و كسانى بر آن شرح و تعليقه نوشته‏اند. از آن جمله بايد از نضد القواعد الفقهية على مذهب الاماميّة فاضل مقداد (د. 826ق.) ياد كرد كه به تحقيق عبداللطيف كوه كمرى، در قم: مكتبة آية‌الله‏ العظمى المرعشى النجفى، 1403، چاپ شده است.

2. ابن ابى جمهور، محمّد بن زين‌الدّين (          ـ 901ق.)؛ الاقطاب الفقهية على مذهب الامامية، تحقيق محمّد حسون، قم: مكتبة آية‌الله‏ العظمى المرعشى النجفى.

3. شهيد ثانى، زين‌الدّين بن على (911 ـ 966ق.)؛ تمهيد القواعد الاصوليّة و العربیة، تحقيق مكتب الاعلام الاسلامى فرع خراسان، قم: الحوزة العلميّه، مكتب الاعلام الاسلامى، مركز النشر، 1416ق./1374.

4. كاشف العظاء، جعفر بن خضر (1154 ـ 1228ق.)؛ الحّق المبين؛ القواعد الستة عشر، تهران: شيخ احمد شيرازى، تاريخ تحرير 1306، چاپ سنگى.

5. نراقى، احمد بن محمّد (1185 ـ 1245ق.)؛ عوائد الايّام من مهمات ادّلة الاحكام، قم: مركز النشر التابع لمكتب الاعلام الاسلامى، 1375.

6. حسینی مراغى، عبدالفتاح بن على (          ـ 1250ق.)؛ عناوين الاصول، قم: مؤسّسة النشرالاسلامى، 1417ق.

7. بحرالعلوم، محمّد بن محمّد تقى (1261 ـ 1325ق.)؛ بلغة الفقيه، تهران: مكتبة الصادق، 1403ق.

8. كاشانى، ملاحبيب‌‌الدّين على مدد (         ـ 1340ق.)؛ تسهيل المسالك الى المدارك فى رؤس القواعد الفقهية، قم: المطبعة العلميه، 1404ق.

9. بهبهانى، على (         ـ 1380.)؛ الفوائد العلية؛ القواعد الكلية ممايتبنى عليه كثير من معضلات مسائل الفقه والاصول، اهواز: مكتبة دارالعلم فى اهواز، 1405ق.

10. بجنوردى، محمّدحسن (1316 ـ 1396ق.)؛ القواعد الفقهية، تحقيق مهدى مهريزى و محمّدحسن درايتى، قم: الهادى، 1419ق./1377.

11. آل كاشف الغطاء، محمّدحسين (1294 ـ 1373ق.)؛ تحرير المجلة، تهران: مكتبة النجاح؛ قم: مكتبة الفيروزآبادى.

12. شهابى تربتى، محمود (1282 ـ 1365)؛ قواعد فقه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1333.

13. موسوى بجنوردى؛ محمّد بن ميرزا حسن؛ قواعد فقهيه، تهران: ميعاد، 1372.

14. مصطفوى، محمّدكاظم؛ مائة قاعدة فقهية معنا و  مدركاً و مورداً، قم: مؤسّسة النشر الاسلامى، 1412ق.

15. شيرازى، سيد محمّد حسينى؛ الفقه، موسوعة استدلاليّه فى الفقة الاسلامى، كتاب القواعد الفقهية، مركز التقاضى الحسينى، 1414ق.

16. فاضل لنكرانى، محمّد؛ القواعد الفقهية، قم: چاپخانه مهر، 1416ق.

17. آل فقيه عاملى، محمّدتقى؛ قواعد الفقيه، بيروت: دارالاضواء، 1407ق.

18. ايروانى، باقر؛ دروس تمهيدية فى القواعد الفقهية، قم: مؤسّسة الفقه للطباعة و النشر، 1417ق./1375.

19. عبداللهى، عبدالكريم؛ قواعدى از فقه، مشهد: عروج انديشه، 1380.

20. محقق داماد، مصطفى، قواعد فقه، تهران: علام اسلامى، 1366.

21. محمّدى، ابوالحسن، قواعد فقهى، تهران: يلدا، 1373.

22. مشايخى، قدرت‌الله‏؛ قاعده‏هاى فقهى، تهران: سمت، دانشگاه الزهرا، 1385.[1]